Burgerschapsonderwijs krijgt een steeds grotere rol in het onderwijs van Nederland. Het SLO (2024) verwacht de kerndoelen van burgerschap nog voor de zomervakantie te publiceren, waarna scholen zelf inrichting geven aan hun burgerschapsonderwijs. Verschillende methodemakers zijn al bezig om hierop in te spelen en scholen te ondersteunen in hun behoeftes.

Burgerschapsmethodemakers aan het woord

In dit artikel delen Gelukskoffer, HiRO en Kleine Grote Denkers hoe zij hun burgerschapsmethode hebben vormgegeven en aan laten sluiten bij de visie van scholen. Dit artikel is gebaseerd op een vragenlijst die Edux heeft uitgezet onder bovenstaande methodemakers. De gegeven antwoorden zijn bewerkt voor dit artikel. Benieuwd naar de (onbewerkte) gegeven antwoorden? Check dan de volledige vragenlijst onderaan dit artikel.

over de methodes

Om te beginnen hebben wij de methodemakers gevraagd wat hun methode bijzonder maakt, waar zij trots op zijn en waar voor hen de verbeterslag nog ligt. Laten we de antwoorden kort doornemen.

• Gelukskoffer. Gelukskoffer is gebaseerd op wetenschappelijke inzichten vanuit de Positieve Psychologie en richt zich op thema’s als geluk, positief denken, dankbaarheid, zelfvertrouwen, etc. De methode investeert eerst in de relatie van het kind met zichzelf, voordat het sociale omgang leert. Uniek aan de methode is het belang voor onvoorwaardelijk geven aan anderen, iets wat belangrijk is in de huidige maatschappij. Gelukskoffer prijst zichzelf op de positieve inhoud die gebaseerd is op vertrouwen in ieder kind. Ook zijn ze trots op het feit dat leerkrachten aangeven dat ze via hun methode weer kunnen doen waarvoor ze leerkracht zijn geworden. Namelijk betrokken zijn bij de ontwikkeling en het welzijn van de kinderen.
  
  
• HiRO. HiRO haalt inspiratie en waarden uit de judosport. Wat HiRO bijzonder maakt, is de focus op leren door te doen, gebaseerd op het concept van homo ludens (de spelende mens). De methode is ontwikkeld om kinderen voor te bereiden op de toekomst, met het idee dat de waarden van de judofilosofie verder reiken dan alleen de judomat. HiRO benadrukt het belang van sociale vaardigheden naast cognitieve vaardigheden in onze snel veranderende maatschappij. Waarden zoals Respect, Discipline en Samenwerken staan hierbij centraal. HiRO is trots op de integratie van de krachtige principes van de judofilosofie in interactieve lessen. Zij geven verder aan dat de methode gebruiksvriendelijk is en snel te implementeren.
  
  
• Kleine Grote Denkers. Kleine Grote Denkers onderscheidt zich op een aantal vlakken van andere methodes. Allereerst wordt er een volledige aanpak van ondersteuning geboden voor het maken en uitrollen van burgerschapsplannen. Hierop aansluitend heeft Kleine Grote Denkers een monitor die uitgaat van schoolspecifieke doelen op basis van de populatie-uitdaging en een burgerschapskast. Deze kast bevat spellen waardoor burgerschap geïmplementeerd kan worden op een frisse en interactieve manier. Kleine Grote Denkers is trots op de prijzen die zij ontvangen hebben voor hun methode, hun visie die zelf leren denken en samenwerken centraal stelt, hun gebruiksvriendelijkheid en impact die gemaakt wordt op kinderen.

Aansluiting op de kerndoelen

Met de nieuwe kerndoelen in het verschiet, is het aan methodemakers om hun methode aan te laten sluiten op deze kerndoelen. Welke keuzes maken zij hierin en in hoeverre sluiten zij hierop aan?

• Gelukskoffer. Bij Gelukskoffer ligt de focus op autonomie, verantwoordelijkheid, gelijkwaardigheid en sociale veiligheid. Vanuit deze gedachtegang worden de kerndoelen met de kinderen doorgenomen en krijgen zij vaardigheden mee om de kerndoelen te behalen. Gelukskoffer houdt rekening met de nieuwe kerndoelen bij de ontwikkeling van de methode. De focus ligt echter op het creëren van een veilige oefenplaats en hoe kinderen zich optimaal staande kunnen houden in de maatschappij, met respect en reflectie als belangrijke aspecten.
  
  
• HiRO. Het uitgangspunt bij HiRO is dat gedeelde waarden niet alleen persoonlijke autonomie en leiderschap bevorderen, maar ook bijdragen aan een sterkere gemeenschap waarin leerkrachten een voorbeeldrol vervullen. HiRO integreert burgerschap in het onderwijs, onder andere door de FUNdamentlessen en Belevenslessen, die een uitgebreid programma bieden. Hiermee dekt HiRO de (meeste) inhoudelijke aspecten van de nieuwe kerndoelen.
  
  
• Kleine Grote Denkers. Er is vanuit Kleine Grote Denkers geen focus op kennis, maar vaardigheden. Het gaat erom dat kinderen zelf leren nadenken en samen in gesprek gaan. Samen met scholen wordt gekeken naar hun invulling van de kerndoelen aan de hand van materialen en de burgerschapsmonitor.

in gesprek gaan over..

Polarisatie is de afgelopen jaren flink in het nieuws geweest. Binnen burgerschapsonderwijs kunnen er ook thema’s aan bod komen, die als polariserend gezien kunnen worden. Kiezen methodemakers ervoor deze te bespreken, of juist niet? En zo ja, hoe maken zij dit soort thema’s dan bespreekbaar?

• Gelukskoffer. Gelukskoffer biedt onderwerpen aan, die voortvloeien uit de kerndoelen. Hierdoor worden veel thema’s besproken en vaardigheden aangeleerd die kinderen burgervaardig maken. Ook zijn er speciale lessen genaamd ‘lessen in geluk’, waarbij ouders actief betrokken worden. In Gelukskoffer worden geen polariserende onderwerpen aangehaald.
  
  
• HiRO. Burgerschap wordt in deze methode impliciet behandeld en verweven met het sociaal-emotionele onderwijs. De taxonomie van Bloom wordt gebruikt, waarbij er toegewerkt wordt naar de hogere orde denkvaardigheden. Kinderen leren niet alleen wat burgerschap inhoudt, maar ervaren het ook. Onderwerpen als respect, samenwerken, empathie, verantwoordelijkheid en inclusie komen aan bod, maar er worden geen polariserende thema’s besproken binnen HiRO.
  
  
• Kleine Grote Denkers. De burgerschapskast bieden een oefenplaats voor het bespreken van thema’s, waarbij de vorm meer leidend is dan de inhoud. Er is aandacht voor thema’s als vrijheid, gelijkheid, samenleving, moraal, etc. Polariserende thema’s worden besproken aan de hand van socratische gespreksvoering. Er worden niet specifiek schurende thema’s aangeboden in de methode, maar de methode helpt wel met het oefenen met omgaan in verschillen en conflicten.

toetsen

Wanneer is een leerling burgervaardig en hoe meten methodes dit? Methodemakers hebben hierin hun eigen visie. Welke sluit het meeste bij jou aan?

• Gelukskoffer. Gelukskoffer werkt samen met EigenwijzR; een monitor gericht op de sociale veiligheid en het welzijn van kinderen. Dit is een erkend instrument, gebaseerd op de Positieve Psychologie. Ook binnen Gelukskoffer wordt gedrag niet getoetst. De kinderen leren vanuit persoonlijk leiderschap waar ze wel en niet invloed op hebben en welke invloed dit kan hebben op anderen. Er wordt getraind op bewust gedrag, maar dit wordt niet getoetst. Het is belangrijk dat als kinderen aan de buitenkant afwijkend gedrag vertonen, er met de binnenwereld aan de slag wordt gegaan.
  
  
• HiRO. Burgerschap is nog niet meetbaar binnen HiRO. Wel wordt er gebruik gemaakt van waardenweging, waarin leerkrachten de ontwikkeling van hun groep kunnen bijhouden, aan de hand van 7 kernwaarden. Er is verder ook geen toetsing van gedrag. In plaats daarvan ligt de nadruk op reflectie, ervaringsgericht leren en praktijkvoorbeelden. Er wordt gestreefd naar het ontwikkelen van kinderen die ‘vaardige burgers’ zijn, die actief deelnemen aan de maatschappij.
  
  
• Kleine Grote Denkers. Bij Kleine Grote Denkers is de eerder genoemde monitor leidend. Hierbij wordt dus gekeken naar de schoolspecifieke uitdagingen en welke doelen er behaald kunnen worden, aan de hand van de populatie. Ook is er aandacht voor groepsreflectie op de gestelde doelen vanuit de school.

Ondersetuning aan scholen

Tot slot; vanuit de Inspectie van het Onderwijs (2024) bleek dat ongeveer 60% van de bezochte scholen een onvoldoende beoordeling hadden gekregen voor hun burgerschapsonderwijs. Hierbij was het curriculum vaak onvoldoende doelgericht en samenhangend, maar ook niet goed afgestemd op de leerlingenpopulatie. Kortom, er ligt een grote uitdaging voor veel scholen! Hoe spelen de methodes hierop in?

• Gelukskoffer. Vanuit de Positieve Psychologie, is ‘de veiligheid van kinderen in de klas’ een belangrijk onderdeel. Er is veel aandacht voor sociale veiligheid en doordat de lesdoelen zichtbaar zijn voor de kinderen, weten de kinderen wat er van ze verwacht wordt. Zowel voor leerkrachten als leerlingen is er ook ruimte om na te denken over hun eigen ontwikkeling. Door het thematische programma worden lessen niet afgedraaid, maar kunnen lessen afgestemd worden op situaties in de klas.
  
  
• HiRO. Zoals eerder benoemd, integreert HiRO burgerschapsonderwijs in het curriculum. Zo biedt HiRO onder andere de FUNdamentlessen en Belevenslessen aan, die rekening houden met de diversiteit binnen de leerlingenpopulatie. Verder helpt het principe Jita Kyoei (samen groeien en bijdragen aan het welzijn van anderen) hierbij, doordat samenwerking, ondersteuning en belangeloos handelen worden benadrukt. Dit zorgt voor een veilige en inclusieve leeromgeving, waarin burgerschap besproken en geïnternaliseerd kan worden.
  
  
• Kleine Grote Denkers. Hier ligt er nadruk op het vaardiger maken van leerkrachten in de gespreksvoering. Zo is de leerkracht een nieuwsgierige, niet-oordelende vragensteller, die voornamelijk denkvragen stelt. Alle antwoorden zijn goed, hierdoor wordt veiligheid en vrijheid gecreëerd, waardoor kinderen met elkaar in gesprek kunnen gaan.

Meer weten over de methodes? Breng dan een bezoekje aan hun website via:
Gelukskoffer, HiRO, Kleine Grote Denkers.

Via de download-knop onderaan dit artikel vind je het artikel met in de bijlage de onbewerkte antwoorden van de methodemakers op de vragenlijst van Edux.

hoe kunnen we jou ondersteunen vanuit edux?

Edux biedt begeleiding bij het vormen van een schoolspecifiek burgerschapsplan. Benieuwd hoe we dat doen? Bekijk de mogelijkheden op onze website. In onze webshop vind je tevens een aantal hulpmiddelen om te werken aan burgerschap binnen jouw school. Je vindt hier gratis materialen zoals kennissheets, onderzoekskaarten en verschillende spellen die gaan over burgerschapsonderwijs. 

Meer weten? 

Wil je liever met iemand sparren of ben je op zoek naar een (team)training op het gebied van burgerschap? Neem dan contact met ons op, we helpen je graag! Veel succes met het vormgeven van burgerschap op jouw school!

DOWNLOAD ARTIKEL ALS PDF